სამხრეთ ამერიკაში ყვითელი ცხელებისა და დენგეს შემთხვევების ზრდა ხაზს უსვამს კლიმატის კრიზისის მზარდ თავდასხმას ადამიანების ჯანმრთელობაზე, რადგან კოღოებით გავრცელებული ინფექციური დაავადებები და მომაკვდინებელი სიცხე ახლა ასევე იჭრება ზომიერ რეგიონებში, როგორიცაა ევროპა, აფრთხილებენ ექსპერტები კოპ30 კლიმატის სამიტზე.

წელს სამხრეთ ამერიკაში 356 ყვითელი ცხელების შემთხვევა და 152 სიკვდილი დაფიქსირდა, ძირითადად ამაზონის რეგიონში, პანამერიკული ჯანდაცვის ორგანიზაციის მონაცემებით. 2017 და 2018 წლების დიდი ზრდის გარდა, ეს არის კონტინენტზე ყვითელი ცხელების ყველაზე დიდი რაოდენობა ნებისმიერი წლისთვის, გარდა ერთისა, 1960 წლიდან.

ყვითელი ცხელების მიმდინარე ტალღა, რომელსაც შეუძლია გამოიწვიოს ცხელება, გულისრევა და ორგანოების უკმარისობაც კი, მოდის ბრაზილიის ერთ-ერთი ყველაზე ცუდი წლის ფონზე დენგესთვის. 2024 წელს ბრაზილიაში დენგეს თითქმის 6.5 მილიონი შემთხვევა და დაახლოებით 5000 სიკვდილი დაფიქსირდა. გასულ წელსაც ევროპაში დენგესთვის რეკორდული წელი იყო, 304 მოხსენებული შემთხვევით - უფრო მეტი, ვიდრე 275 შემთხვევა, რომელიც დაფიქსირდა წინა 15 წლის განმავლობაში.

ყვითელი ცხელება და დენგე ორივე გადაეცემა კოღოს Aedes-ის სახეობას, რომელიც ხარობს თბილ პირობებში და სტაგნაციურ წყალში. კლიმატის კრიზისი, რომელიც ზრდის გლობალურ ტემპერატურას და იწვევს უფრო ძლიერ წვიმას, ამწვავებს ადამიანის პათოგენური დაავადებების დაახლოებით ნახევარს, დაადგინეს მეცნიერებმა, რადგან დაავადების გადამტანი კოღოები აფართოებენ თავიანთ დიაპაზონს სწრაფად დათბობის სამყაროში.

ამაზონის რეგიონში გადაცემული დაავადებების მკვეთრი ზრდა ხდება გაეროს კლიმატის სამიტზე, რომელიც იმართება ბელემში, ბრაზილიის ქალაქში, რომელიც ამაზონის მდინარის მახლობლად მდებარეობს.

ჯანმრთელობა, რამდენიმე წლის წინ, კლიმატის კრიზისის დიდწილად შეუმჩნეველ სფეროდ ითვლებოდა ამ ყოველწლიურ სამიტებში, მაგრამ გაერომ ხუთშაბათს კოპ30-ზე "ჯანმრთელობის დღე" გამოაცხადა და ხელი შეუწყო ახალ გეგმას, რათა დაეხმაროს ქვეყნებს გაუმკლავდნენ დაავადებებისა და სიცოცხლისთვის საშიში პირობების მთელ რიგს, რომლებიც გამოწვეულია უფრო ცხელი სამყაროთი.

მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, ადამიანები განიცდიან კლიმატის კრიზისის ყოველდღიურ რეალობას, რომელიც ასევე საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის კრიზისია", - თქვა საიმონ სტიელმა, გაეროს კლიმატის ხელმძღვანელმა. "ტემპერატურის მატება, წყალდიდობა, გვალვა და ქარიშხლები კლავს ადამიანებს, კვებავს დაავადებებსა და არასრულფასოვნებას და უზარმაზარ ზეწოლას ახდენს ჯანდაცვის სისტემებზე."

სტიელმა თქვა, რომ ბელემის ჯანმრთელობის სამოქმედო გეგმა, რომელსაც ხელმძღვანელობს ბრაზილიის მთავრობა და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, დაეხმარება ქვეყნებს მეთვალყურეობით, საუკეთესო პრაქტიკითა და შესაძლებლობების განვითარებით, რათა დაეხმაროს მათ გაუმკლავდნენ კლიმატის მიერ გამოწვეულ ჯანმრთელობის პრობლემებს. საქველმოქმედო ორგანიზაციების კოალიციამ პირობა დადო 300 მილიონი დოლარის დაფინანსებაზე ინიციატივისთვის.

"ადამიანობას შეუძლია მხოლოდ გაიმარჯვოს ამ გლობალურ კლიმატურ ბრძოლაში, თუ ჩვენ დავაკავშირებთ კლიმატის უფრო ძლიერ ქმედებებს ადამიანების ყოველდღიურ ცხოვრებაში უმაღლეს პრიორიტეტებთან. და არ არსებობს უფრო მაღალი პრიორიტეტი, ვიდრე ჩვენი ჯანმრთელობა", - თქვა სტიელმა.

მაგრამ კლიმატის დამცველები და ჯანდაცვის ექსპერტები ამბობენ, რომ ბევრად მეტი რამ უნდა გაკეთდეს, რათა გაუმკლავდეთ მცხუნვარე ტემპერატურებს და გაუარესებულ კატასტროფებს, როგორიცაა წყალდიდობა. ოთხშაბათს, ალ გორმა, აშშ-ს ყოფილმა ვიცე-პრეზიდენტმა, თქვა, რომ ბოლოდროინდელი მტკიცებულება იმისა, რომ მზარდი სიცხე კლავს ერთ ადამიანს წუთში მთელ მსოფლიოში, აჩვენებს, რომ მთავრობები ცუდად ვერ უმკლავდებიან კლიმატის კრიზისის პირდაპირ ადამიანურ ზიანს.

"რამდენი ხანი უნდა ვიდგეთ... გავაგრძელოთ თერმოსტატის აწევა, რათა ეს მოვლენები კიდევ უფრო გაუარესდეს?" იკითხა გორმა.

ჯანდაცვის ექსპერტებმა განაცხადეს, რომ რამდენიმე ფაქტორი იწვევს ინფექციური დაავადებების გაფართოებას, როგორიცაა ტყეების გაჩეხვა სოფლის მეურნეობისა და საცხოვრებლისთვის, რაც ადამიანებს უფრო ახლოს მიჰყავს ცხოველებთან, რომლებსაც შეუძლიათ ზოონოზური დაავადებების გავრცელება.

"ეს არის გლობალიზაციაც და ის ასევე არის ის, რომ კოღოები ჭკვიანები არიან და ასევე ბაქტერიები", - თქვა მარია გუევარამ, Médecins Sans Frontières-ის, ან ექიმები საზღვრებს გარეშე საერთაშორისო სამედიცინო მდივანმა, რომელიც იმყოფება ბელემის შეკრებაზე.

"და მიუხედავად იმისა, ბაქტერიებია თუ ვირუსები, ისინი გადასცემენ, ისინი უბრალოდ ჭკვიანები არიან ამ შემთხვევაში, რადგან ისინი უფრო ადაპტირებულები არიან და ისინი ადაპტირდებიან გადარჩენისთვის. ჩვენ ბევრად უფრო ნელა ვართ. ჩვენ ვიცით, რა უნდა გავაკეთოთ კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებით, მაგრამ არაფერს ვაკეთებთ."

გუევარამ თქვა, რომ ბევრად მეტი რამ უნდა გაკეთდეს, რათა დაეხმაროს ქვეყნებს, რომლებსაც აქვთ დაავადებების ეპიდემია, რომელიც გაუარესებულია ექსტრემალური ამინდის შედეგად. MSF-ს ბოლო წლებში მოუწია რეაგირება ბრაზილიასა და კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში ყვითელი ცხელების ეპიდემიაზე, ძლიერი გვალვის ან წყალდიდობის შემდეგ. ვაქცინების განაწილებაც კი შეიძლება რთული იყოს ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა ბრაზილია, სადაც ყვითელი ცხელების ვაქცინები უფასოა.

"ჩვენ გვქონდა დენგეს მასიური ეპიდემიები და ყვითელი ცხელების ზრდაც კი ამაზონის რეგიონის გარეთაც, რადგან იყო ბევრი წვიმა და მაღალი ტემპერატურა, რაც კოღოებს უფრო მეტად კბენს და გავლენას ახდენს ვირუსების გამრავლებაზე კოღოებში", - თქვა რეიჩელ ვინსენტემ, ბრაზილიის ესპირიტუ სანტოს ფედერალური უნივერსიტეტის ჯანმრთელობის მეცნიერებათა ცენტრის ექსპერტმა.

"ადამიანები უფრო ახლოს ცხოვრობენ გამრავლების ადგილებთან, განსაკუთრებით ბრაზილიის ურბანულ რაიონებში. ეს არის სრულყოფილი ქარიშხალი და ეს აღარ არის მხოლოდ ტროპიკული რეგიონების პრობლემა, ჩვენ გვქონდა ეპიდემიები ევროპაში, რადგან ის უფრო თბილი ხდება და უფრო ადვილი ხდება ვექტორისთვის.

"ჩვენ ყველამ უფრო მეტად უნდა ვითანამშრომლოთ გამძლეობაზე, რადგან ყველა ქვეყანას დასჭირდება ახლა მომზადება და არა მხოლოდ ზოგიერთს."