ხალიდა ზია, ბანგლადეშის პირველი ქალი პრემიერ-მინისტრი, გარდაიცვალა 80 წლის ასაკში. მისი გარდაცვალება აღნიშნავს შესანიშნავი პოლიტიკური კარიერის დასასრულს, რომელიც ათწლეულებს მოიცავდა და გამოირჩეოდა როგორც ტრიუმფით, ასევე ტრაგედიით.
დაიბადა 1945 წელს დასავლეთ ბენგალში, ზია ოჯახთან ერთად ბანგლადეშში გადავიდა ინდოეთის გაყოფის შემდეგ. 15 წლის ასაკში ის დაქორწინდა ზიაურ რაჰმანზე, ახალგაზრდა არმიის ოფიცერზე, რომელიც მოგვიანებით გახდებოდა ბანგლადეშის პრეზიდენტი. 1971 წელს რაჰმანი შეუერთდა აჯანყებას დასავლეთ პაკისტანის ძალების წინააღმდეგ და გამოაცხადა დამოუკიდებლობა ბანგლადეშისთვის. მან აღადგინა პოლიტიკური პარტიები და თავისუფალი მედია, მაგრამ შეხვდა მრავალ სამხედრო გადატრიალებას და მოკლეს 1981 წელს.
მიუხედავად იმისა, რომ მანამდე დაბალი პროფილი ჰქონდა, ზია გახდა ბანგლადეშის ნაციონალისტური პარტიის (BNP) ვიცე-თავმჯდომარე და საბოლოოდ მისი ლიდერი. მან გადამწყვეტი როლი ითამაშა დემოკრატიისთვის ბრძოლაში ბანგლადეშის ცხრაწლიანი სამხედრო დიქტატურის დროს, მოაწყო მასობრივი მიტინგები და მოქმედების დღეები, რამაც საბოლოოდ აიძულა არმია დანებებულიყო.
1991 წელს ზია და BNP გახდნენ ყველაზე დიდი პარტია პოსტ-სამხედრო არჩევნებში და ის ფიცი დადო პრემიერ-მინისტრად. როგორც ბანგლადეშის პირველი ქალი ლიდერი და მეორე ქალი, რომელმაც მუსლიმური ქვეყანა ხელმძღვანელობდა, მან დაწყებითი სკოლა უფასო და სავალდებულო გახადა ყველასთვის. თუმცა, მან წააგო ხელახალი არჩევნებისთვის ბრძოლა შეიხ ჰასინასთან.
2001 წელს ზიამ შური იძია, ჩამოაყალიბა ალიანსი ისლამისტური პარტიების ჯგუფთან. მათ ერთად მოიპოვეს პარლამენტის ადგილების თითქმის ორი მესამედი და ის მსახურობდა მეორე ვადით პრემიერ-მინისტრად. ამ დროის განმავლობაში მან შემოიღო საკონსტიტუციო ცვლილება საკანონმდებლო ორგანოში ქალი დეპუტატებისთვის 45 ადგილის გამოსაყოფად და მუშაობდა ახალგაზრდა ქალების განათლებაზე ქვეყანაში, სადაც მათი 70% წერა-კითხვის უცოდინარი იყო.
2006 წელს ქალბატონი ზია გადადგა დაგეგმილი საყოველთაო არჩევნების წინ, მაგრამ არეულობების ტალღამ გამოიწვია სამხედრო ჩარევა. დაპირებული დემოკრატიული არჩევნები გადაიდო. დროებითმა მთავრობამ აკრძალა პოლიტიკური აქტივობის უმეტესი ნაწილი და დაიწყო მაღალი დონის კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლა, რომელიც პოლიტიკურ ხაზებს კვეთდა.
ერთი წლის შემდეგ, ქალბატონი ზია დააპატიმრეს გამოძალვისა და კორუფციის ბრალდებით, შეიხ ჰასინას დაპატიმრების შემდეგ. ორივე ქალი, რომლებიც ათწლეულების განმავლობაში მონაცვლეობდნენ მთავრობიდან ოპოზიციაში, მოულოდნელად აღმოჩნდნენ სასამართლო საქმეებში.
ქალბატონი ზია შინაპატიმრობაში მოათავსეს და მოუწია დიდი ბრძოლა პარტიის კონტროლის შესანარჩუნებლად. 2011 წელს მის წინააღმდეგ საქმე აღძრა ანტიკორუფციულმა კომისიამ, რომელიც ამტკიცებდა, რომ მან გამოიყენა უცნობი შემოსავალი ქმრის გარდაცვალების შემდეგ მის სახელზე დასახელებული საქველმოქმედო ფონდისთვის მიწის შესაძენად. ის დააპატიმრეს, დააპატიმრეს და მოუწია დიდი ბრძოლა პარტიის კონტროლის შესანარჩუნებლად.
2014 წელს მისმა მხარდამჭერებმა ბოიკოტი გამოუცხადეს საყოველთაო არჩევნებს და ამტკიცებდნენ, რომ არჩევნები გაყალბებული იქნებოდა ავამი ლიგის მიერ. სინამდვილეში, არჩევნები შორს იყო თავისუფალი და სამართლიანი, BNP-ის აქტივისტების ფართო დაკავებით და პარლამენტის ადგილების ნახევარზე მეტი დაუმტკიცებელი.
ქალბატონი ზიას წინააღმდეგ წაყენებული ბრალდებები ეხებოდა მის მეორე ვადას, როდესაც ის სავარაუდოდ იყენებდა თავის გავლენას 2003 წელს ტვირთის ტერმინალებთან დაკავშირებული კონტრაქტების მინიჭებისთვის. მის უმცროს შვილს, არაფატ რაჰმან კოკოს, ბრალი ედებოდა მის იძულებაში, რომ ეს გარიგებები დაემტკიცებინა.
2018 წელს ქალბატონი ზია დამნაშავედ ცნეს და დააპატიმრეს ხუთი წლით მას შემდეგ, რაც დამნაშავედ ცნეს დაახლოებით 252,000 აშშ დოლარის (188,000 ფუნტის) მითვისებაში, რომელიც განკუთვნილი იყო ობოლთა თავშესაფრისთვის, რომელიც დაარსდა, როდესაც ის პრემიერ-მინისტრი იყო. ის გახდა ერთადერთი პატიმარი, რომელიც ჩაკეტილი იყო დაკას ძველ - და ახლა გაუქმებულ - ცენტრალურ ციხეში. მისი სასჯელის ხანგრძლივობამ მას საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლება ჩამოართვა.
მან უარყო დანაშაული და თქვა, რომ ბრალდებები პოლიტიკურად მოტივირებული იყო. ერთი წლის შემდეგ, 73 წლის ქალბატონი ზია გადაიყვანეს საავადმყოფოში სამკურნალოდ ისეთი პირობებისთვის, როგორიცაა მძიმე ართრიტი და უკონტროლო დიაბეტი. ის საბოლოოდ გაათავისუფლეს ციხიდან ჯანმრთელობის გამო და უთხრეს, რომ სახლში დარჩენილიყო.
2024 წელს შეიხ ჰასინას მთავრობა ხალხის უკმაყოფილების ტალღამ დაამხო. როდესაც საჯარო სამსახურში დასაქმების კვოტების წინააღმდეგ პროტესტი დასრულდა მშვიდობიანი მოსახლეობის მასობრივი მკვლელობით, აღშფოთებული ანტი-სამთავრობო აჯანყება მოხდა. ქალბატონი ჰასინა ინდოეთში გაიქცა, ხოლო მისმა შემცვლელმა დროებითმა მთავრობამ ბრძანა ხალიდა ზიას გათავისუფლება და მისი საბანკო ანგარიშების გაყინვა.
იმ დროისთვის, ის სიცოცხლისთვის საშიში პირობების სერიას ებრძოდა: მათ შორის ღვიძლის ციროზი და თირკმელების დაზიანება. 2025 წლის იანვარში მისი მოგზაურობის შეზღუდვები გაუქმდა და მას ლონდონში სამკურნალოდ გამგზავრების უფლება მისცეს.
ხალიდა ზიას გარდაცვალება აღნიშნავს ეპოქას ბანგლადეშის პოლიტიკაში. მისი მემკვიდრეობა რთულია, რომელიც აღინიშნება როგორც მიღწევებით, ასევე სკანდალებით. ის იყო ბანგლადეშის პირველი ქალი პრემიერ-მინისტრი და დემოკრატიისა და ქალთა უფლებების დაუღალავი დამცველი. თუმცა, მას ასევე კორუფციაში ედებოდა ბრალი და წლების განმავლობაში ციხეში იჯდა.
მისი გარდაცვალება ხდება ბანგლადეშში პოლიტიკური არეულობის დროს, რადგან ქვეყანა 2026 წლის თებერვალში არჩევნებისთვის ემზადება. მისი ვაჟი, ტარიკე რაჰმანი, ამჟამად მსახურობს ბანგლადეშის ნაციონალისტური პარტიის ლიდერად, რომელიც ფართოდ განიხილება, როგორც ფავორიტი.
