აშშ-ს პრეზიდენტის დონალდ ტრამპის მთავარი სამშვიდობო გეგმის ერთ-ერთი მთავარი პუნქტი, რათა დაასრულოს თითქმის ოთხწლიანი ომი რუსეთსა და უკრაინას შორის, არის კონტროლი ზაპოროჟიეს ატომურ ელექტროსადგურზე აღმოსავლეთ უკრაინაში.
ევროპის უდიდესი ზაპოროჟიეს ატომური ელექტროსადგური არის აშშ-ს სამშვიდობო გეგმის მთავარი პუნქტი რუსეთსა და უკრაინას შორის ომის დასასრულებლად. საკითხი არის უკრაინის პრეზიდენტის ვოლოდიმირ ზელენსკის მიერ წარმოდგენილი 20 პუნქტიდან ერთ-ერთი, რომელიც მან თავის ამერიკელ კოლეგასთან, დონალდ ტრამპთან ერთად განიხილა ფლორიდაში კვირას.
აქ მოცემულია რამდენიმე საკითხი ამ საკითხთან დაკავშირებით:
რა გეგმები განიხილება?
რუსეთმა მარტში აიღო კონტროლი სადგურზე, რომელიც ფრონტის ხაზებთან ახლოს მდებარეობს და გამოაცხადა გეგმები, რომ ის რუსეთის ენერგოქსელთან დააკავშიროს.
თითქმის ყველა ქვეყანა მიიჩნევს, რომ ის უკრაინას ეკუთვნის, მაგრამ რუსეთი ამბობს, რომ ის რუსეთს ეკუთვნის და რუსეთის სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული Rosatom-ის ბირთვული კორპორაციის განყოფილება მართავს სადგურს.
ზელენსკიმ დეკემბერში განაცხადა, რომ აშშ-ს ჰქონდა შემოთავაზებული ერთობლივი სამმხრივი სადგურის ოპერირება ამერიკელი მთავარი მენეჯერით.
ზელენსკიმ განაცხადა, რომ უკრაინის წინადადება ითვალისწინებს უკრაინისა და ამერიკელის ერთობლივ გამოყენებას სადგურისთვის, აშშ-ს მიერ წარმოებული ენერგიის 50%-ის გამოყენების განსაზღვრის შესაძლებლობით.
რუსეთმა განიხილა სადგურის ერთობლივი რუსული-ამერიკული გამოყენება, იტყობინება კომერსანტის გაზეთი.
ზელენსკისთან მისი მოლაპარაკებების შემდეგ კვირას, ტრამპმა განაცხადა, რომ მომლაპარაკებლებმა მიაღწიეს პროგრესს სადგურის ბედის გადაწყვეტის შესახებ, რომლის "დაწყება თითქმის მაშინვე შეიძლება". აშშ-ს პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ "ეს დიდი ნაბიჯია", რომ რუსეთმა არ დაბომბა ობიექტი.
რა არის ამჟამინდელი სტატუსი?
სადგური მდებარეობს ენერჰოდარში დნიპროს მდინარის ნაპირებზე და კახოვკის წყალსაცავზე, დედაქალაქი კიევიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით 550 კილომეტრში (342 მილი).
ზაპოროჟიეს ატომურ ელექტროსადგურს აქვს ექვსი საბჭოთა დიზაინის რეაქტორი, საერთო სიმძლავრით 5,7 გიგავატი, ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოს (IAEA) მონაცემთა ბაზის მიხედვით.
ამჟამად ის არ გამოიმუშავებს ელექტროენერგიას, მაგრამ ეყრდნობა გარე ენერგიას ბირთვული მასალის გასაგრილებლად და დნობის თავიდან ასაცილებლად.
სადგურის აღჭურვილობა იკვებება უკრაინიდან მიწოდებული ელექტროენერგიით. ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში ამ მიწოდებაში მინიმუმ 11-ჯერ მოხდა წყვეტა დენის ხაზების გატეხვის გამო, რაც აიძულებდა სადგურს გადაერთოს საგანგებო დიზელის გენერატორებზე.
როგორც რუსეთი, ასევე უკრაინა ერთმანეთს ადანაშაულებენ ბირთვული სადგურის დაბომბვაში და მისკენ მიმავალი დენის ხაზების გატეხვაში.
IAEA-ს გენერალური დირექტორი რაფაელ გროსი ამბობს, რომ ბირთვული სადგურის გარშემო ომის წარმოებამ ბირთვული უსაფრთხოებისა და უსაფრთხოების მუდმივი საფრთხე შეუქმნა.
სადგურის ხელმძღვანელმა ორშაბათს განაცხადა, რომ ელექტროსადგურს შეეძლო ელექტროენერგიის გამომუშავება 2027 წლის შუა რიცხვებში, თუ ომი მალე დასრულდებოდა.
რატომ სურს რუსეთს ზაპოროჟიეს სადგური?
რუსეთი ემზადება სადგურის გასაახლებლად, მაგრამ ამბობს, რომ ამის გაკეთება დამოკიდებული იქნება ტერიტორიაზე არსებულ სიტუაციაზე. Rosatom-ის ხელმძღვანელმა ალექსეი ლიკხაჩევმა არ გამორიცხა უკრაინის ნაწილებში წარმოებული ელექტროენერგიის მიწოდება.
ალექსანდრე ხარჩენკომ, კიევის ენერგეტიკის კვლევის ცენტრის დირექტორმა, განაცხადა, რომ მოსკოვი აპირებდა სადგურის გამოყენებას რუსეთის სამხრეთში მნიშვნელოვანი ენერგეტიკული დეფიციტის დასაფარად.
დეკემბერში, რუსეთის ფედერალურმა სამსახურმა გარემოს, ტექნოლოგიებისა და ბირთვული ზედამხედველობისთვის გასცა ლიცენზია რეაქტორის No. 1-ის ექსპლუატაციისთვის, რაც არის მთავარი ნაბიჯი რეაქტორის გასაახლებლად.
უკრაინის ენერგეტიკის სამინისტრომ ამ ნაბიჯს უკანონო და უპასუხისმგებლო უწოდა, რაც საფრთხეს უქმნის ბირთვულ ავარიას.
რატომ სჭირდება უკრაინას სადგური?
რუსეთი ომის განმავლობაში ბომბავდა უკრაინის ენერგეტიკულ ინფრასტრუქტურას. ბოლო თვეების განმავლობაში რუსეთმა მკვეთრად გაზარდა თავდასხმების მასშტაბი და ინტენსივობა, მთელი რეგიონები სიბნელეში ჩააგდო.
ანალიტიკოსები ამბობენ, რომ უკრაინის გენერირების სიმძლავრის დეფიციტი დაახლოებით 4 გიგავატია, ან ზაპოროჟიეს ოთხი რეაქტორის ექვივალენტი.
ხარჩენკო ამბობს, რომ უკრაინას დასჭირდება ხუთიდან შვიდ წლამდე დრო გენერირების სიმძლავრის ასაშენებლად, რათა აანაზღაუროს ზაპოროჟიეს სადგურის დაკარგვა.
ხარჩენკოს თქმით, თუ კიევი დაიბრუნებდა სადგურზე კონტროლს, მინიმუმ ორიდან სამ წლამდე დასჭირდებოდა იმის გაგება, თუ რა მდგომარეობაში იყო ის და კიდევ სამი წელი აღჭურვილობის აღსადგენად და სრული ფუნქციონირებისთვის დასაბრუნებლად.
როგორც უკრაინის სახელმწიფო ბირთვული ოპერატორი Energoatom და ხარჩენკო ამბობენ, უკრაინამ არ იცის დღეს ბირთვული ელექტროსადგურის რეალური მდგომარეობა.
რა არის საწვავის გაგრილების შესახებ?
გრძელვადიან პერსპექტივაში, არსებობს გადაუჭრელი პრობლემა წყლის რესურსების ნაკლებობის შესახებ რეაქტორების გასაგრილებლად მას შემდეგ, რაც 2023 წელს უზარმაზარი კახოვკის ჰიდროელექტროსადგურის კაშხალი აფეთქდა, რამაც გაანადგურა წყალსაცავი, რომელიც სადგურს წყალს აწვდიდა.
რეაქტორების გარდა, თითოეულ რეაქტორის ადგილზე არის გამოყენებული ბირთვული საწვავის აუზები, რომლებიც გამოიყენება გამოყენებული ბირთვული საწვავის გასაგრილებლად. წყლის მიწოდების გარეშე აუზებიდან წყალი ორთქლდება და ტემპერატურა იზრდება, რაც საფრთხეს უქმნის ხანძარს.
წყალბადის ემისიამ რეაქტორის აუზიდან გამოიწვია აფეთქება იაპონიის ფუკუშიმაში 2011 წელს.
Energoatom-მა განაცხადა, რომ ზაპოროჟიეს ელექტროსადგურის გაგრილების აუზის დონე დაეცა 15%-ზე მეტით, ანუ 3 მეტრით, კაშხლის განადგურების შემდეგ და აგრძელებდა დაცემას.
უკრაინელმა ოფიციალურმა პირებმა ადრე განაცხადეს, რომ ხელმისაწვდომი წყლის რეზერვები შეიძლება საკმარისი იყოს ერთი ან, მაქსიმუმ, ორი ბირთვული რეაქტორის მუშაობისთვის.
(საფრანგეთი 24 Reuters-თან ერთად)
